بیماری سالک یا لیشمانیوز عفونتی است که توسط انگلی ایجاد می‌شود که از طریق نیش جنس ماده‌ی نوعی پشه‌ی خاکی به انسان انتقال پیدا می‌کند. این انگل در بسیاری از کشورهای گرمسیری و معتدل وجود دارد. شیوع بیماری زمانی رخ می‌دهد که مردم در اثر جنگ یا مهاجرت به مناطق آلوده نقل مکان کنند یا افراد موجود در این مناطق در حال تجربه‌ی نرخ بالای بیماری یا سوء تغذیه باشند.

انواع مختلف بیماری سالک

سالک با توجه به بخشی از بدن که بیشتر از سایر نواحی آلوده شده است به سندرم‌های بالینی تقسیم‌بندی می‌شود.

• لیشمونیوز احشایی (VL)، انگل اعضای بدن را آلوده می‌کند.
• لیشمانیوز پوستی (CL) شایع‌ترین نوع سالک بوده و آنطور که از اسم آن پیدا است، پوست بیشترین میزان ابتلا به آلودگی را دارد.
• در برخ افراد CL تا حدی پیش می‌رود که غشاهای مخاطی را درگیر می‌کند که به آن لیشمونیوز مخاطی (ML) گفته می‌شود.

دلایل بیماری سالک و چگونگی انتقال آن

لیشمانیوز در اثر انگل‌های تک یاخته از گونه‌های لیشمانیا ایجاد می‌شود. اندازه‌ی این موجودات، میکروسکوپی است. زمانی که پشه‌ی خاکی انسان را نیش می‌زند، تعداد کمی انگل وارد بدن می‌شود که به سرعت توسط سلول‌های تک‌هسته‌ای خون جذب می‌شوند. به این مرحله، مرحله‌ی پروماستیگوت گفته می‌شود. به محض ورود به داخل سلول‌های تک‌هسته‌ای انسان، انگل وارد مرحله‌ی آماستیگوت می‌شود و شروع به تکثیر کرده و سایر سلول‌ها و بافت‌ها را آلوده می‌کند. پشه‌های خاکی غیرآلوده این انگل را با تغذیه از انسان یا حیوانات آلوده از جمله سگ، روباه یا جوندگان دریافت می‌کنند.

در موارد کمتری ممکن است انگل‌ها از طریق انتقال خون یا اشتراک سوزن‌های آلوده توسط مصرف‌کنندگان مواد مخدر انتقال پیدا کند. همچنین انگل لیشمانیا ممکن است از یک مادر باردار به جنین وی انتقال یابد.

عوامل خطر بیماری سالک

عامل خطر اصلی برای بیماری سالک قرار داشتن در معرض پشه‌های خاکی آلوده است.

در لیشمانیوز احشایی واکنش ضعیف سیستم ایمنی بدن منجر به شدیدتر شدن بیماری می‌شود. عواملی که موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند عبارتند از:

• سوءتغذیه
• آلودگی به ویروس HIV

هر چند در لیشمانیوز مخاطی به نظر می‌رسد که علائم تا حدی در اثر واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شوند.

علائم و نشانه‌های سالک

لیشمانیوز احشایی ممکن است خفیف یا شدید باشد. علائم هفته‌ها تا ماه‌ها بعد از گزش توسط پشه‌ی خاکی ظاهر می‌شوند. در موارد کمتری نیز علائم سال‌ها بعد وقتی که سیستم ایمنی شخص ضعیف شده باشد، بروز پیدا می‌کنند. پنج نشانه‌ی متداول بیماری‌های شدیدتر عبارتند از:

• کاهش وزن، که ممکن است شدید باشد.
• کاهش سلول‌های خونی
• بزرگ شدن کبد و طحال
• تب، که معمولاً متناوب است.
• میزان بالای گلوبولین ایمنی در خون

زخم‌های پوستی

لیشمانیوز مخاطی (زخم شرقی)

• در محل نیش پشه‌ی خاکی معمولاً یک جوش برجسته شکل می‌گیرد که بزرگ و زخم می‌شود و دارای لبه‌هایی انباشته و آویزان در حاشیه‌ی زخم است.
• بیماری در طی چند هفته آشکار می‌شود.
• ممکن است تنها یک زخم وجود داشته باشد یا با گذشت زمان چندین زخم ظاهر شوند.
• زخم‌های پوستی دارای شکل‌های مختلفی بوده و ممکن است شبیه به آکنه، زگیل یا پسوریازیس باشد. همچنین ممکن است شبیه پلاک‌های بزرگ پوسته پوسته و زخمی باشد یا به صورت برآمدگی‌های سطحی زخم ظاهر شود.
• زخم‌ها ممکن است خشک یا آب‌دار باشند و معمولاً دردناک نیستند مگر اینکه مجدداً توسط باکتری آلوده شوند.
• زخم‌ها عمدتاً در انتهای اندام بدن و صورت پدید می‌آیند.
• این زخم‌ها در طی چند ماه تا چند سال بهبود پیدا می‌‌کنند و جای زخمی که باقی می‌ماند مانند جای سوختگی است.

لیشمانیوز مخاطی

• بینی، دهان و حنجره را درگیر می‌کند.
• نسبت به لیشمانیوز پوستی و احشایی کمتر شایع است.
• بیمار در ابتدا در محل گزش پشه‌ی خاکی یک ندول یا برآمدگی کوچک احساس می‌کند و علائم آن مطابق با لیشمانیوز پوستی است.
• ندول‌های داخل بینی، سوراخ شدن تیغه‌ی بینی و بزرگ شدن بینی یا لب‌ها نیز ممکن است بروز پیدا کند.
• ضایعات زخم ممکن است منجر به ایجاد اسکار و تخریب بافت شوند که می‌تواند ظاهر بدی داشته باشد.

درمان سالک

درمان سالک از طریق موارد زیر قابل انجام است:

• داروی تزریق داخل وریدی که به آن لیپوزومال آمفوتریسین بی گفته می‌شود.
• پارومومایسین (هوماتین) و میلتفوسین (میلتکس)

نوع شدیدتر بیماری با داروهای زیر درمان می‌شود:

• کتوکونازول خوراکی
• پنتامیدین داخل وریدی
• لیپوزومال آمفوتریسین بی
• نوعی آنتیموان که به آن stibogluconate یا پنتوستام گفته می‌شود.

درمان زخم‌های لیشمانیوز با استفاده از لیزر در کلینیک ما

لیزر فرکشنال

لیشمانیوز پوستی می‌تواند منجر به زخم‌های آتروفیک ناخوشایند شود که گزینه‌های درمان سالک محدودی برای آن وجود دارد. منابع کمی درباره‌ی روش‌های درمان این زخم‌ها یافت می‌شود. لیزرهای فرکشنال بطور موفقیت‌آمیزی در درمان مشکلات مختلف پوستی و با کمترین زمان استراحت و عوارض جانبی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

ده جلسه‌ی درمانی انجام می‌گیرد و بعد از سه جلسه بیمار حدود 40 درصد بهبود پیدا می‌کند. بیشتر از 90 درصد بهبودی بعد از دهمین جلسه قابل مشاهده است. عوارض جانبی قابل توجهی وجود ندارد.

لیزر دی‌اکسید کربن (CO2)

دی‌اکسید کربن تجزیه شده می‌تواند زخم‌های با تغییر بیش از حد رنگدانه‌ها را درمان کند. این درمان روشی بی‌خطر و موثر برای زخم‌های سالک است.

سه تا پنج جلسه‌ی درمانی با لیزر فرکشنال CO2 در فواصل دو ماهه و تحت بی‌حسی موضعی نیاز است. رضایت کلی از ظاهر در حدود یک ماه بعد از دومین جلسه (تا 25 درصد) و سه ماه پس آخرین جلسه بدست خواهد آمد. در جلسه پیگیری سه ماه بعد از درمان تمام موارد باید به صورتی باشد که 50 درصد بهبود در بافت، آتروفی، حاشیه و ظاهر کلی زخم مشاهده شود. لیزر فرکشنال CO2 از جنبه‌های مختلف در درمان زخم سالک بهتر از روش لیزر کاهنده‌ی CO2 است.